Sporthorloges, stappentellers, slimme bloeddrukmeters en slaapbanden brengen onze gezondheid steeds meer in kaart. In de rubriek Gezond of niet duikt NU.nl in een onderwerp waar verwarring over bestaat. Hoe betrouwbaar zijn al die wearables?
Naar schatting ruim de helft van de Nederlanders meet zelf zijn gezondheid, zo blijkt uit een peiling van innovatiefonds Sitra. Dat kan met slimme bloeddrukmeters, gezondheidsringen, slaapbanden, maar veruit het populairst is de smartwatch. Dergelijke wearables houden het aantal stappen bij, hoeveel calorieën we in de sportschool verbranden, of we wel uitgeslapen zijn en hoe gestresst we zijn. Er gaan geruchten dat er dit jaar nog horloges komen die bloedsuiker en ademhaling kunnen meten.
Prachtige ontwikkelingen, zegt Daan Dohmen, hoogleraar Digitale transformatie in de zorg aan de Open Universiteit. Dankzij deze technologie kunnen patiënten beter thuis worden gemonitord. "Er zijn in Nederland inmiddels honderden virtuele intensive care-bedden", zegt Dohmen. Dankzij een medische app kunnen ruim veertig ziektes op afstand worden gemonitord. Zoals hartziekten, risicozwangerschappen en ook COVID-19. Thuis zijn is prettiger voor de patiënt en het is goedkoper."
Maar vaker dan om medische redenen worden wearables gebruikt om mensen inzicht te geven in hun eigen gezondheid. "Dat is leuk voor jezelf", zegt Dohmen. "De volgende stap zou zijn dat ze op basis van die metingen analyses gaan maken. Een horloge dat op basis van iemands hartslag zegt: ga eens naar de dokter, het is aannemelijk dat u hartritmestoornis heeft. Of iemand zelfs meteen in contact brengt met een hartverpleegkundige."
Toch zijn er ook kanttekeningen te plaatsen, weet Sebastiaan Overeem. "Vooral als het gaat om slaap", zegt de hoogleraar Intelligent Systems for Sleep Disorders aan de TU Eindhoven en verbonden aan slaapexpertisecentrum Kempenhaege. "Slaap is een functie van de hersenen. Om slaap te meten, moet je hersenactiviteit meten. Daarvoor worden allemaal draadjes op het hoofd geplakt."
“Soms zeggen mensen: 'Dokter dat onderzoek klopt niet, kijk maar wat mijn Fitbit zegt”
Sebastiaan Overeem
Wat wearables doen, is wat Overeem een 'surrogaatmeting' noemt. "Ze meten een afgeleide van slaap. Iemand die goed slaapt, beweegt minder. Een wat hogere en onregelmatige hartslag duidt in theorie op de REM-slaapfase. Ze meten beweging en hartritme, niet de slaap zelf."
Fabrikanten zeggen wel dat ze geen medisch apparaat maken, toch wekken ze volgens Overeem de suggestie dat wearables betrouwbaar zijn. "Mensen melden zich soms onnodig bij de dokter, die vervolgens een duur EEG-slaaponderzoek doet waar geen slaapstoornis uit komt. Soms zeggen mensen dan: 'Dokter, dat onderzoek klopt niet, kijk maar wat mijn Fitbit zegt.'" Op termijn krijgen ze soms nog gelijk ook, aldus Overeem. "Een goede manier om slecht te gaan slapen, is je zorgen te gaan maken over je nachtrust."
“Niet iedereen kan zich een Apple Watch veroorloven. Veel onbekende Chinese fabrikanten zijn een stuk minder accuraat”
Daan Dohmen
De betrouwbaarheid van een stappenteller is eenvoudig in te schatten. Dat is voor slaap ingewikkelder. Bovendien, wat moet je doen als je slaapscore 78 procent is? Als je op de weegschaal ziet staan: 120 kilo, weet je wat je moet doen: afvallen. Beter slapen is makkelijker gezegd dan gedaan.
Slaap meten met een wearable is niet betrouwbaar. Voor andere functies zegt speelt volgens zorgtech-wetenschapper Dohmen ook de fabrikant een rol. "Merken als Apple en Omron brengen apparaten op de markt die zo goed zijn als de technologie toestaat." Maar naast het koren is er veel kaf. "Niet iedereen kan zich een Apple Watch veroorloven. Veel onbekende Chinese fabrikanten zijn een stuk minder accuraat."
Beide wetenschappers zijn het erover eens dat wearables interessante informatie bieden, mits je de gegevens juist interpreteert. Slaap kun je zelf niet direct meten en een waardeoordeel daarover is vrij zinloos. Dohmen: "Zoals mijn vrouw zegt: 'Dank je Fitbit, ik weet zelf ook wel dat ik goed heb geslapen.'"
Slaap is desalniettemin een perfect moment voor allerlei metingen. "Je ligt stil en ook meteen na het ontwaken is een goed moment om je hartslagvariabiliteit te meten" zegt Dohmen over zijn dagelijkse routine. "Het zijn interessante early warning-signalen. Op basis daarvan kan ik zien of ik de dag ervoor intensief heb gesport, alcohol heb gedronken of wellicht ergens een ontsteking heb. Één early warning-signaal zegt niks, maar samen wel. Het is net als het lampje op dashboard van je auto: als die gaat branden weet je niet wat er aan de hand is, je weet wel dat je het in de gaten moet houden of er zelfs naar moet laten kijken."
Het oordeel
Wearables geven een interessant inkijkje in onze gezondheid, al zijn ze niet zaligmakend. Hoe meer functies, hoe beter het beeld. Hou een slag om de arm voor wat betreft slaapdata: wearables meten niet slaap, maar een afgeleide ervan.