Of je nu een avond moet doorwerken of in de ochtend moeite hebt met opstarten, een goede kop koffie kan je vermoeidheid laten verdwijnen. Maar wat doet koffie met je lichaam en hoe (on)gezond is dat?
"Het is inderdaad zo dat cafeïne in koffie een gevoel van vermoeidheid kan verdrijven. Dat effect is wel bij iedereen verschillend, het is deels genetisch bepaald hoe gevoelig je bent voor cafeïne", vertelt Ellen Kampman, hoogleraar voeding en ziekte aan de Wageningen Universiteit.
Cafeïne heeft een stimulerend effect op allerlei lichaamsfuncties, zoals darmen, hart- en vaten, nieren en zenuwstelsel. Dat cafeïne ook een direct effect heeft op onze hersenen, blijkt uit onderzoek van onder meer Huib Mansvelder, hoogleraar neurofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Zijn onderzoeksgroep ontdekte dat één kopje koffie al effect heeft op de communicatie tussen hersencellen. "Cafeïne werkt het slaapmolecuul adenosine tegen. Adenosine dempt normaal gesproken de activiteit van onze hersencellen", legt Mansvelder uit. "Cafeïne remt op zijn beurt adenosine, zodat de hersencellen actiever blijven. Daardoor voel je je alerter en minder vermoeid."
Amerikaanse wetenschappers ontwikkelden een paar jaar geleden een model dat het effect van cafeïne kan voorspellen. Aanleiding was de constatering dat 40 procent van de Amerikaanse soldaten slechts vijf uur per nacht sliep, en soms zelfs minder.
De formule uit de studie is inmiddels vertaald naar een handige calculator, die laat zien hoe je zelf het effect van koffie kunt maximaliseren. Je vult onder meer in hoe lang je hebt geslapen, wanneer je koffie hebt gedronken of wilt gaan drinken, en je krijgt te zien wanneer je alertheid of reactiesnelheid het hoogst is. Door met de (maximaal vijf) tijdstippen van cafeïne-inname te spelen, kun je precies uitkienen op welk tijdstip je op je scherpst bent.
Koffie heeft ook gunstige effecten op de lange termijn. "Het drinken van vier tot vijf koppen koffie per dag blijkt een gunstig effect te hebben op allerlei chronische ziektes, zoals diabetes, hart- en vaatziekten en bepaalde vormen van kanker", aldus Kampman die de effecten van koffie op de gezondheid onderzoekt.
Een overzichtsstudie van Harvard University uit 2017 bevestigt dit. Het lijkt er wel op dat dit effect niet te wijten is aan cafeïne, maar dat andere stoffen in koffie, zoals polyfenolen, hierbij een belangrijke rol spelen.
Zie ook: De feiten en fabels over koffie
Toch denken veel mensen dat koffie drinken ongezond is. Kampman wil af van het slechte imago van koffie. "Koffie past in een gezond voedingspatroon en zorgt voor gunstige effecten op veelvoorkomende chronische ziektes." Mansvelder is het met haar eens: "Op de korte termijn maakt cafeïne ons alerter, op de lange termijn remt koffie allerlei ziekteprocessen. Niets mis mee dus."