Huisarts Jacqui van Kemenade zag haar patiënten worstelen met overgewicht en diabetes en verdiepte zich in de wetenschappelijke literatuur. Ze kwam erachter dat het niet alleen maar gaat om meer bewegen en minder eten. Vorige maand verscheen haar boek Leefstijl op recept. We stelden negen vragen aan Van Kemenade.
Wat was de aanleiding voor uw boek?
"Ik ben huisarts en zie op mijn spreekuur veel mensen die al jaren worstelen met hun gewicht. Ik zie patiënten met diabetes type 2 (ouderdomsdiabetes, red.) die er alles aan doen om minder te eten en meer te bewegen, maar ondanks alles meer medicijnen moeten nemen."
"Dat is heel frustrerend voor die patiënten en ook voor mij als arts. Zo begon ik me erin te verdiepen: welke mechanismen spelen er allemaal een rol bij overgewicht en diabetes?"
En wat ontdekte u?
"Dat diabetes en overgewicht heel andere aandoeningen zijn dan we altijd gedacht hebben. Minder eten en meer bewegen bieden zelden een blijvende oplossing. Een dieet op basis van caloriebeperking werkt bijvoorbeeld maar voor 0,5 procent van de mensen. Er spelen ook andere factoren."
Welke factoren dan?
"Verzadigingshormonen die in de darmen worden gemaakt spelen bijvoorbeeld een grote rol. Maar ook slaap. Slaaptekort heeft via allerlei hormonale processen effect op je honger- en verzadigingsgevoel."
“Wie wel beweegt en lijnt, maar niet goed slaapt, zal veel moeite hebben met afvallen.”Jacqui van Kemenade, huisarts
"Wie niet goed of niet voldoende slaapt, kan bewegen en lijnen wat hij wil, maar zal veel moeite ondervinden met afvallen."
Het is dus niet: elk pondje gaat door het mondje?
"Nee! Het is geen gebrek aan wilskracht of discipline. Veel van mijn patiënten doen al jaren hun uiterste best om af te vallen. Met negatief resultaat. Dat is niet hun eigen schuld. Soms barsten patiënten in huilen uit als ze dat horen. Ze voelen zich eindelijk erkend. En er gloort weer hoop: er is iets aan te doen. Dat is ook wat ik met het boek inzichtelijk wilde maken."
Patiënten die slecht slapen, kunnen ernstige problemen hebben met afvallen. (Foto: 123RF)
Wat is er dan aan te doen?
"Veel. Maar we boeken alleen resultaat als we kijken naar álle leefstijlaspecten, niet alleen naar calorieën en bewegen. Met slaapgebrek is afvallen praktisch onmogelijk. Hetzelfde geldt voor chronische stress: de suikerwaarden dalen niet, omdat stress suiker vrijmaakt uit de lever. En dat verhoogt de suikerspiegel."
Welke rol speelt voeding?
"Voeding speelt een grote rol. Maar daarbij gaat het niet per se om het aantal calorieën, maar om wát je eet. We eten te veel snelle koolhydraten. Die hebben een negatief effect op de insulinewaarden."
"Eiwitten en goede vetten helpen juist om die waarden onder controle te houden en geven ook veel meer verzadiging. Ik zie het als mijn rol om mensen hiervan bewust te maken en ze erin te coachen."
Is preventie ook een taak van de huisarts?
"Dat denk ik wel. Diabetes heeft een lange aanloop. We stellen de diagnose pas bij een bepaalde glucosewaarde in het bloed. Maar jaren eerder al is de alvleesklier hard bezig om de glucosebalans te handhaven. Het zou mooi zijn als we al in die periode met leefstijlinterventie kunnen voorkomen dat het uiteindelijk tot diabetes komt."
“Hoe eerder we een leefstijlgerelateerde aandoening in kaart kunnen brengen, hoe beter.”
Jacqui van Kemenade, huisarts
"Als huisarts ben ik generalist, maar ik ben specialist in kijken en luisteren. Vaak meet ik de bloeddruk, de buikomvang en de glucosewaarden van patiënten die voor iets heel anders op mijn spreekuur komen. Gewoon om een vinger aan de pols te houden. Hoe eerder we leefstijlgerelateerde aandoeningen in beeld hebben, hoe beter."
Je haalt in je boek veel wetenschappelijke onderzoeken aan.
"Dat vind ik belangrijk. Ik kwam er zelf achter dat er veel wetenschappelijk onderzoek bestaat op het gebied van leefstijl en diabetes en overgewicht. Dat geeft begrip en inzicht. Die inzichten wilde ik toegankelijk maken voor een breed publiek."
Het aantal diabetespatiënten groeit nog steeds. Hoe ziet de toekomst eruit?
"Ik heb goede hoop voor de toekomst. In Nederland zijn heel veel wetenschappers en onderzoekers bezig met leefstijl. Ook artsen en huisartsen verdiepen zich er steeds meer in. En ook het aantal patiënten dat zelf met leefstijl aan de slag wil, groeit. Dat is positief."
"Nederland loopt op het gebied van leefstijlonderzoek behoorlijk voorop. Het zou mooi zijn als wij het eerste land zijn dat bewijst dat diabetes type 2 bevolkingsbreed is terug te dringen en in veel gevallen zelfs is om te keren. Ik wil daar graag mijn steentje aan bijdragen."
Jacqui van Kemenade is huisarts in Breda. Ze werkt als vrijwilliger bij Stichting Je Leefstijl als Medicijn (www.jeleefstijlalsmedicijn.nl) en schreef het boek Leefstijl op recept, dat is verschenen bij Scriptum.