YouTube is nog amper weg te denken uit het dagelijkse mediadieet van miljoenen mensen. Ook veel jonge kinderen maken gebruik van het videoplatform. Dat gaat alleen niet altijd goed: het Google-bedrijf is meerdere malen in opspraak gekomen als het gaat om deze kwetsbare doelgroep. Deze week kondigde YouTube nieuwe regels aan om jonge kijkers te beschermen, maar volgens critici zijn de maatregelen ontoereikend.
YouTube worstelt al lange tijd met de vraag hoe om te gaan met de aanwezigheid van jonge kijkers op het platform. In 2017 beloofde het bedrijf maatregelen te nemen nadat verschillende bronnen melding maakten van pedofielen die de reactiesectie van de videosite zouden gebruiken om in contact te komen met minderjarigen.
Dit jaar publiceerde The New York Times een nieuw onderzoek waarin het algoritme van YouTube onder vuur kwam: mensen die content hadden bekeken van jonge kinderen in onbewust seksueel getinte poses of situaties, kregen van het YouTube-algoritme meer video's aangeraden van minderjarigen in dusdanige situaties.
Afgelopen donderdag kreeg YouTube een recordboete 170 miljoen dollar (bijna 154 miljoen euro) omdat het de privacy had geschonden van jonge kinderen. Het videoplatform verzamelde gegevens van kinderen onder de dertien jaar oud, terwijl dit volgens de Amerikaanse wet verboden is zonder toestemming van een ouder of voogd.
De Amerikaanse handelswaakhond FTC, die over het bedrag een schikking trof met YouTube, deelde nog nooit zo'n hoge boete uit in een kinderprivacyzaak.
In reactie op de boete kondigde YouTube dezelfde dag nieuwe maatregelen aan om de privacy van kinderen te beschermen. Makers van YouTube-video's moeten binnenkort zelf gaan aangeven of hun video's bedoeld zijn voor kijkers jonger dan dertien jaar. YouTube verzamelt de gegevens van deze kijkers niet en biedt hen geen advertenties meer aan gebaseerd op hun kijk- en surfgedrag.
Ook investeert YouTube 100 miljoen dollar extra in de kinderversie van het videoplatform, YouTube Kids, om de makers van video's voor kinderen te compenseren. Of de maatregelen genoeg zullen zijn om kinderen buiten schot te houden van de agressieve dataverzameling van YouTube, valt volgens critici nog te bezien.
“Dat YouTube niet eerder maatregelen neemt, is simpelweg omdat ze er geld aan verdienen.”
Marc Tuters, mediawetenschapper Universiteit van Amsterdam
De reactie van het bedrijf past in een trend van veel problemen die op het platform bestaan, zegt mediawetenschapper Marc Tuters van de Universiteit van Amsterdam. Hij geeft leiding aan de onderzoeksgroep OILab, waarin onder meer onderzocht wordt hoe online platforms zoals YouTube omgaan met controversiële politieke subculturen.
"We hebben dat eerder gezien tijdens ons onderzoek. Het bedrijf wacht tot het in opspraak komt, om vervolgens met een grote geste maatregelen aan te kondigen. De reden dat ze dat niet eerder doen, is simpelweg omdat ze er geld aan verdienen."
YouTube stelde lang dat het videoplatform niet gericht is op jonge kinderen; daarvoor heeft het YouTube Kids. Voordat ze video's kunnen kijken op het hoofdplatform van YouTube, moeten gebruikers aangeven dat ze ouder dan dertien jaar zijn. Doen ze dat, dan stemmen ze ook in met de voorwaarden van YouTube, en kan het bedrijf hen gerichte advertenties aanbieden. Maar dat obstakel is voor kinderen makkelijk te omzeilen door aan te geven dat ze oud genoeg zijn.
“YouTubers gaan niet eerlijk aangeven dat hun video's voor jonge kinderen bedoeld zijn.”
Dylan Haegens, YouTuber met 1,6 miljoen abonnees
"Ik ben benieuwd of het nieuwe systeem zal werken", zegt Dylan Haegens, een Nederlandse maker van YouTube-video's met meer dan 1,6 miljoen abonnees op zijn kanaal.
Zijn video's vallen straks, net als die van veel makers op het bij jongeren populaire platform, in een grijs gebied. "Krijg ik veel reacties van kinderen onder de dertien? Absoluut! Maar wij maken comedy voor een heel brede doelgroep: volwassenen, tieners en heel jonge kinderen. Als ik straks moet aangeven of mijn video's bedoeld zijn jonge kinderen, weet ik niet wat ik moet doen." Hij weet wel wat veel anderen zullen doen: "YouTubers gaan het niet eerlijk aangeven. Want dan lopen ze inkomsten mis."
De nieuwe regels doen hem denken aan soortgelijk beleid van YouTube, waarbij makers het van tevoren moeten doorgeven als hun video's alleen geschikt zijn voor kijkers ouder dan achttien jaar. "Die aanpak heeft ook niet echt gewerkt. Dat moet je toegeven. Mensen geven nooit aan dat hun video's achttien-plus zijn, totdat gebruikers het aan YouTube melden."
Mediawetenschapper Tuters stelt dat de oplossing typerend is voor grote techbedrijven zoals YouTube en Facebook. Ook dit past volgens hem in een grotere trend. "Niemand wil zich door grote techbedrijven laten vertellen wat ze wel en niet mogen doen, dus het verleggen van de verantwoordelijkheid naar gebruikers voelt in eerste instantie goed. Maar dit soort problemen moeten via de wetgever aangepakt worden, als onderdeel van democratische besluitvorming."
De jongste maatregelen geven YouTube de ruimte om min of meer op dezelfde voet door te gaan, zonder het verdienmodel in gevaar te brengen, verwacht Tuters.
“Een boete van 170 miljoen dollar haalt niets uit en geeft YouTube het signaal dat het ermee wegkomt.”
Barry Smit, privacyorganisatie Bits of Freedom
De boete van de FTC is in lijn met een nieuwe ontwikkeling waar Amerikaanse en Europese autoriteiten proberen privacyschendingen en agressieve dataverzameling door techbedrijven aan banden te leggen. Daarin legt de FTC relatief gezien misschien recordboetes van 170 miljoen dollar op, maar die zijn volgens Barry Smit van privacyorganisatie Bits of Freedom praktisch verwaarloosbaar.
"Het is peanuts", zegt Smit. "De jaaromzet van Google, eigenaar van YouTube, was vorig jaar 130 miljard dollar. Die boete voor YouTube is dus hetzelfde als iemand met een modaal inkomen een boete van een paar tientjes opleggen. Het haalt niets uit en geeft het signaal af dat ze ermee wegkomen."
Het vraagstuk houdt inmiddels in diverse landen ook de kinderombudsmannen bezig. Het European Network of Ombudspersons for Children (ENOC) komt eind deze maand in Belfast bij elkaar om te bespreken hoe ze de rechten van kinderen in het algemeen kunnen verbeteren. De privacy en veiligheid van kinderen in de digitale wereld staan dan hoog op de agenda.