In het regenwoud van de Amazone woeden momenteel duizenden brandhaarden. Dat heeft niet alleen grote gevolgen voor de natuur, maar ook voor het klimaat, leggen twee experts uit aan NU.nl.
In het stroomgebied van de Zuid-Amerikaanse Amazonerivier bevindt zich het grootste resterende regenwoud op aarde. Het Braziliaanse deel wordt momenteel geplaagd door bosbranden. In een week tijd zijn er bijna tienduizend brandpunten bijgekomen, en die zijn vermoedelijk aangestoken.
Het Amazonewoud is van belang voor het klimaatsysteem van de aarde. Dat komt doordat in de bomen en de bodem een enorme hoeveelheid koolstof ligt opgeslagen. Bij bosbranden en andere vormen van ontbossing komt dit vrij als CO2. Tijdens die branden gaat het al om grote hoeveelheden CO2, maar het werkelijke probleem speelt op de langere termijn: ontbossing én klimaatverandering veroorzaken gezamenlijk toenemende droogte in het gebied.
Amazonebranden brengen meer CO2 in de lucht dan de Nederlandse economie in een jaar. (Foto: Reuters)
"Sinds 2017 neemt de ontbossing in de Amazone weer snel toe", vertelt professor Gert-Jan Nabuurs, een in bossen gespecialiseerde klimaatonderzoeker van Wageningen University & Research. Vorig jaar ging 8.000 vierkante kilometer Braziliaans regenwoud in vlammen op. Dat komt overeen met zo'n 300 miljoen ton CO2. "Ruim meer dan de totale uitstoot van de industrie, huishoudens en het verkeer in Nederland."
Het is onduidelijk hoe groot de totale ontbossing dit jaar zal zijn, maar Nabuurs noemt de snelle toename van branden een "veeg teken". Uit satellietbeelden blijkt dat het aantal bosbranden nu 83 procent groter is dan vorig jaar.
Een bijkomend probleem is dat de mondiale klimaatverandering de ontbossing in het Amazonegebied kan versnellen. Dit is enerzijds een direct gevolg van de temperatuurstijging, waardoor de verdamping toeneemt. Want zodra de regen uitblijft, drogen planten en bodems sneller uit en zijn ze vatbaarder voor bosbranden.
Daarnaast zorgt klimaatverandering ervoor dat het regenseizoen lokaal meer naar het noorden trekt. Regenwouden zijn afhankelijk van aanhoudende moessonregens, maar vooral in het zuidelijke deel van het Amazonebekken dreigen deze in een warmere wereld steeds vaker weg te blijven.
Sommige klimaatwetenschappers waarschuwen voor een tipping point: als het gebied te droog wordt, sterft het regenwoud af. Er blijft dan een savannelandschap achter: veel minder bomen, koolstof en biodiversiteit.
Het aantal bosbranden is nu 83 procent groter dan vorig jaar. (Foto: Reuters)
In onder meer 2005, 2010 en 2015 waren er in de zuidelijke Amazone uitzonderlijke droogten, waarbij veel CO2 vrijkwam. Tijdens zulke jaren met recorddroogte kunnen bosbranden de mondiale uitstoot van CO2 met ongeveer een kwart verhogen. Het gaat dan om miljarden tonnen CO2.
"Door de mondiale temperatuurstijging neemt de kans op een extreme droogte zoals in 2005 toe. Toen waren veel rivieren uitgedroogd, wat ook tot enorme vissterfte leidde", vertelt professor Hans ter Steege, bioloog van Naturalis en de Vrije Universiteit en tevens bosonderzoeker voor het Braziliaanse Museu Paraense Emilio Goeldi.
Ter Steege is coauteur van een studie die twee maanden geleden verscheen in Nature Climate Change, over de bedreiging van ontbossing en klimaatverandering voor boomsoorten in de Amazone. Rond 2050 kan de gemiddelde soortenrijkdom met 58 procent zijn afgenomen. Daarbij is het effect van de klimaatverandering nog groter dan het directe effect van de ontbossing.
"Voor veel soorten wordt het te warm en vooral te droog waar ze nu staan", aldus Ter Steege. "Ze zouden eigenlijk honderden kilometers moeten opschuiven, maar dat kunnen ze niet: zaden van bomen worden niet zo ver verspreid en bomen doen er lang over om volwassen te worden." De echt tropische bossoorten hebben wel driehonderd jaar nodig om volwassen te worden. En de afname van het bosoppervlak en de boomdichtheid versterkt weer de droogten: "Minder bos leidt ook tot minder verdamping en wolkvorming, waardoor er nog minder regen gaat vallen. Droge bossen branden makkelijker en alles versterkt elkaar."
"Het verdwijnen van het bos zal leiden tot minder neerslag, en dat zal het directe klimaateffect alleen maar versterken", zegt ook Nabuurs. In het nachtmerriescenario verdwijnt het Amazonewoud in het zuiden en oosten helemaal en heeft het resterende deel een veel kleinere soortenrijkdom, aldus Ter Steege.
Zo ver is het nog niet, zegt Nabuurs: er is nog een gigantisch oppervlak. Om dat te beschermen, is het belangrijk een economisch alternatief voor de vraag naar landbouwproducten te creëren. In het kwetsbaarste zuidelijke deel van de Amazone zou volgens Nabuurs daarom een duurzame bosbouwsector moeten komen.
"En tegelijk moeten we niet vergeten dat ook elders het bos zwaar onder druk staat, vaak mede door klimaatverandering. Het is voor politici vaak makkelijker om naar de Amazone te wijzen en het eigen bos niet te willen zien."
Europese en Noord-Amerikaanse bossen hebben momenteel namelijk te kampen met de gevolgen van droogte en bijvoorbeeld klimaatgerelateerde keverplagen. En door zeer hoge temperaturen in het noordpoolgebied, staan deze zomer ook in Siberië grote oppervlakten bos in brand.
